Ouderen kunnen meer

Ogen druppelen. Zalfjes smeren. Steunkousen aan- en uittrekken. Het zijn allemaal relatief kleine handelingen die (wijk)verpleegkundigen in de ouderenzorg uitvoeren. Elke dag bij de meeste cliënten, als vaste prik.

“Dat hoeft helemaal niet altijd”, stelt Erwin Ista, universitair hoofddocent verplegingswetenschappen bij het Erasmus MC. Uit zijn onderzoek met een groep zorginstellingen blijkt dat ouderen vaak prima zelf hun steunkousen kunnen aantrekken dankzij een gladde hoes, zichzelf om de dag met een washand kunnen opfrissen en met een speciale bril hun ogen kunnen druppelen.

Ista weet het: dat klinkt controversieel. Ouderen moeten, om tijd en geld te besparen, zichzelf maar uit de brand helpen. Zo’n frame is snel geboren. “Ik zou willen stellen dat het voor veel ouderen ook prettig kan zijn. Zelf iets kunnen doen, indien mogelijk, geeft mensen een stukje zelfredzaamheid terug.”

Iemand die zelf de steunkousen kan uittrekken, kan ook beter bepalen wanneer hij of zij naar bed wil. “Als de verpleegkundige dat begin van de avond komt doen, is dat een logisch moment om de cliënt in bed te leggen.”

Wat daarbij volgens Ista een mooie ‘bijvangst’ is: het bespaart personeelsinzet, geld en tijd. Wijkteams hebben wekelijks al snel een handvol uren minder werk als ze iemand slechts om de dag hoeven te douchen. Of als er in plaats van een rekverbandje gekozen wordt voor een zelfklevend verband. Dat kan dagenlang blijven zitten.

Elke efficiëntieslag is zacht gezegd welkom, blijkt uit een ander onderzoek dat accountantsorganisatie BDO deze dinsdag presenteerde, toevallig ook over de ouderenzorg. BDO onderzocht 293 instellingen. “De vraag naar ouderenzorg neemt toe, terwijl de personeelskrapte onverminderd hoog is”, zegt onderzoeker Mike Tagage.

Zeker 33.000 zzp’ers die nu werkzaam zijn, mogen volgens nieuwe wetgeving vanaf 2026 niet meer als zelfstandige ingehuurd worden. Instellingen proberen de 33.000 ‘ingeleende’ zorgverleners deels in vaste dienst te nemen. “Een deel van hen zal uitstromen”, voorziet Tagage. “De ouderenzorg zal zich anders moeten gaan organiseren.”

De BDO-onderzoeker denkt dat de inzet van kunstmatige intelligentie (AI) nodig is om ervoor te zorgen dat ouderen zorg kunnen blijven krijgen, binnen instellingen en aan huis. “Technologie kan de werkdruk verlichten, in de planning en administratie, maar ook op de werkvloer.”

Een andere oplossing kan volgens Tagage zijn dat ouderen in de toekomst zorg krijgen in wat hij een ‘zorgcluster’ noemt . Dat is een zorginstelling in een wijk met een supermarkt en apotheek, waar vitale ouderen hun hulpbehoevende buren deels kunnen helpen. Een creatieve vorm van mantelzorg dus.

Dat moet allemaal nog vorm krijgen. Vooralsnog zitten instellingen in de ouderenzorg volgens Tagage nog ’te veel in het stramien vast’. Maar ze zullen aan de slag moeten. “De vraag naar ouderenzorg en de beschikbaarheid van arbeid lopen steeds verder uit elkaar.”

Universitair hoofddocent Ista van het Erasmus MC denkt dat een kritische blik op de praktische zorgverlening kan bijdragen aan flexibiliteit in de sector. “Ook ziekenhuizen en huisartsen spelen daarin een rol. Kijk naar wat een patiënt kan en wil. Vraag niet voor iedereen standaard thuiszorg aan.”

Wie dagelijks sterk hulpbehoevend is, kan die hulp mogelijk beter krijgen als de ‘niet-passende zorg’ bij anderen wordt teruggeschroefd, stelt Ista. Familie en naasten moeten betrokken worden bij eventuele afspraken over zelfzorg.

“Vaak blijkt dat zorgverlening op alle fronten gewoon hard nodig is”, zegt Ista. “Ook die conclusie is belangrijk.” Als de zorg maar ‘passend’ is. De beroepsvereniging Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN) denkt mee over zorg die minder of anders zou kunnen.

Soms hoort Ista oudere cliënten zeggen: ‘Ik heb mijn hele leven premie betaald, dus ik heb nu recht op alle zorg’. Die houding zal bijgesteld moeten worden, denkt hij, om in de vergrijzende maatschappij goede ouderenzorg betaalbaar en haalbaar te houden. “Het gesprek daarover aangaan is waardevol.”